Castell Ewlo

Yr hyn sy’n gwneud Castell Ewlo yn unigryw yw’r tŵr siâp ‘D’, o’r enw ‘Tŵr Cymreig’, sy’n sefyll yn annibynnol. Dyma lle fyddai gorthwr y castell wedi bod, sef ardal fyw Arglwydd y castell, byddai hefyd wedi bod yn amddiffynfa cadarn. Cadwch lygad allan am y grisiau bob ochr i’r bont godi wreiddiol a oedd yn arwain at ‘lwybr y waliau’. Mae modd gweld y tyllau yng ngorthwr y castell yn ogystal, byddai’r rhain wedi dal y distiau pren o dan y llawr yn yr ardal fyw ar lawr cyntaf y castell.

Gellir gweld sawl gwendid yn nodweddion amddiffynnol Ewlo. Mae’r waliau llenni’n isel ac yn annigonol. Ni chafodd y porthdy ei adeiladu’n gadarn, mae’r ardaloedd mewnol yn gaeedig ac yn ddi-drefn, byddai wedi bod yn anodd rheoli’r rhain yn ystod ymosodiad. Dim ond dau neu dri llawr fyddai wedi bod yn y ddau dŵr yng Nghastell Ewlo, ac hyd yn oed o’r llawr uchaf, fe fyddai wedi bod yn amhosibl gweld y gelyn yn ymosod o’r goedwig. Gellir gweld y castell cyfan o dir uwch, ac mae rhai llefydd nad oes modd eu gweld o’r waliau llenni. Nid oedd y Cymry wedi adeiladu eu cestyll i wrthsefyll gwarchaeedigaeth. Yn hytrach, roedd eu rhyfeloedd yn herwfilwrol.